1890eko Bilboko maiatzaren lehenak lan egoera behin betiko aldatu zuen Euskal Herrian. Barrakoiak eta kuartelak kendu nahi zituzten meatzariek, eta horretarako eta zortzi orduko lanaldia lortzeko, borrokari ekin zioten bizkaitar langileek. Hainbat kaleratzek eta errepresioaren oihartzunak greba zabaldu zuten Ezkerraldeko eta Bilboko lantegi eta meatzeetara. Lehenengo greba orokor haren arrakastak bidea argitu zien langileei: erakuntza, indarra eta klase elkartasuna uztartuz, euren mundua iraultzeko.
1890eko meatzarien greba handia Bizkaiko langile-mugimenduaren hasieratzat hartzen da, eta garai hartan Ibaizabal arroko langileen artean Alderdi Sozialista erreferente bihurtu zen.
Greba maiatzaren 1aren ondoren hasi zen. 1890eko maiatzaren 13an, La Orconera enpresako bost langile kaleratzeen ondoren. Patroiari berehala eskatzen zaio kaleratuak berriro kontratatzea baina ezezko eman ostean 500 langilek greba abiarazten dute.
Egun horretan bertan, grebalariak goraka doaz. Meatzaldea zeharkatzen eta langabezia bultzatzen hasten dira, batzuetan indarkeria erabiliz. Horrek esku-hartze militarra eta Garellanoko errejimenduaren mobilizazioa eragiten ditu. Arratsaldean, grebalariak 2.000 inguru dira Ortuellara abiatzen dira . Bertan, beste 3.000 lagunekin elkartzen dira, herri honetan bat-bateko mitina antolatuz.
Mitinaren ondoren, 8.000 meatzari inguru El Desierto fabrika-eremura jaisten dira, “Behera kuartelak, kanpora derrigorrezko dendak, gora meatzarien batasuna,burgesak hil, gora langileak, gora gure bandera!” oihukatuz. Portugaletera iritsi aurretik, armadak bidea mozten die. Grebalariak sakabanatu egiten dira, baina talde txiki batek Labe Garaietako lantegietara iristea lortzen du.
Greba hasi eta hurrengo egunean, sozialistek grebalarien aldarrikapenak idatzi eta argitaratu zituzten: hamar orduko lanaldia, zereginak kentzea (destajuko lanaren modalitatea), meatzariak elikagaiak erostera eta bizitzera behartzen dituzten kuartel eta kantinak kentzea, eta kaleratuen kontratazioa. Keinu horrekin sozialistak langileen ordezkari eta grebaren gidari bihurtuko dira.
Bestalde, meatzariek uko egiten dute batzorde sozialistarekin negoziatzeari, eta balizko elkarrizketak ez dira gauzatzen. Immobilismoaren aurrean, Loma jenerala bidali zuten bere tropekin, eta hark, meategien eremuan segurtasuna bermatzeaz gain, bitartekari gisa jarduten hasiko da patronalaren eta langileen ordezkarien artean.
Bilera batzuen ondoren, Lomak arrazoia eman die meatzariei eta armada meategietatik erretiratzeko mehatxupean patronalak akordio sinatzen du. “Loma Ituna” sinatzen da; horren bidez, meatzarien bizi-baldintzak hobetzeko konpromisoa hartzen dute, kantinak eta barrakoiak deuseztatzearekin batera, gehi hamar lan-ordu efektiboa ezarriz..
Greba honekin batera 1910 arte iraungo duen zikloa hasikoa da: armadaren esku-hartzea behartu, honek bitartekari lana egin zezan. Gainera, eremu horretako langile-mugimenduaren hasiera eta alderdi sozialistaren sendotzea dakar.
